Lác mắt (hay còn gọi là lé mắt) là tình trạng hai mắt không đồng nhất trong hướng nhìn, thay vì cả hai mắt cùng nhìn về một hướng, một mắt có thể lệch sang một bên, lên trên hoặc xuống dưới. Tình trạng này thường gặp ở trẻ nhỏ nhưng cũng có thể xảy ra ở người lớn. Nếu không điều trị sớm, lác mắt có thể dẫn đến nhiều biến chứng như giảm thị lực (nhược thị), mất khả năng thị giác hai mắt và ảnh hưởng thẩm mỹ. 

Tuy nhiên, không phải lúc nào phẫu thuật cũng là giải pháp duy nhất. Có nhiều phương pháp điều trị lác mắt không cần phẫu thuật đem lại hiệu quả cao, đặc biệt trong các trường hợp nhẹ hoặc phát hiện sớm. Bài viết dưới đây của Bệnh viện Quốc tế VinEyes sẽ cung cấp thông tin chi tiết về các phương pháp điều trị lác mắt không cần phẫu thuật.

1. Chỉnh thị (Vision Therapy) là gì?

1.1. Định nghĩa và mục tiêu của chỉnh thị

Chỉnh thị (hay Vision Therapy) là một chương trình điều trị giúp cải thiện chức năng thị giác thông qua các bài tập luyện thị lực. Mục tiêu của chỉnh thị là điều chỉnh và cải thiện sự phối hợp giữa hai mắt, giúp chúng làm việc cùng nhau để đạt được thị lực tối ưu mà không cần can thiệp phẫu thuật.

Phương pháp này đặc biệt phù hợp với các trường hợp lác mắt nhẹ, các trường hợp lác mắt xuất hiện do mắt bị căng thẳng (lác mắt tạm thời), hoặc lác mắt ở trẻ nhỏ trong giai đoạn phát triển.

1.2. Cơ chế hoạt động của chỉnh thị

Các bài tập chỉnh thị được thiết kế để rèn luyện cơ mắt và các phản xạ thị giác, giúp cải thiện khả năng kiểm soát chuyển động của mắt. Qua quá trình tập luyện, não bộ và mắt dần học cách phối hợp tốt hơn, giúp cải thiện tình trạng lác mắt. Một số bài tập chỉnh thị có thể được thực hiện tại nhà, trong khi những bài tập phức tạp hơn cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia chỉnh thị.

2. Các phương pháp điều trị lác mắt không cần phẫu thuật

Có nhiều phương pháp điều trị lác mắt không cần phẫu thuật, trong đó có sử dụng kính điều chỉnh, tập luyện mắt, liệu pháp ánh sáng màu sắc, và sử dụng các thiết bị hỗ trợ.

2.1. Đeo kính điều chỉnh (Corrective Glasses)

2.1.1. Kính điều chỉnh tật khúc xạ

Đeo kính điều chỉnh là phương pháp cơ bản và thường được sử dụng đầu tiên trong điều trị lác mắt, đặc biệt là khi lác mắt có liên quan đến tật khúc xạ như cận thị, viễn thị hoặc loạn thị. Khi mắt gặp vấn đề về tật khúc xạ, hình ảnh không được truyền đúng đến võng mạc, khiến mắt phải điều chỉnh quá mức và dẫn đến lác mắt.

• Kính điều chỉnh cho viễn thị: Trong trường hợp viễn thị, mắt phải cố gắng quá sức để lấy nét các vật ở gần, điều này dẫn đến tình trạng lác mắt trong (esotropia). Việc đeo kính điều chỉnh sẽ giúp mắt không phải căng thẳng khi nhìn, từ đó giảm nguy cơ lác mắt.
• Kính điều chỉnh cho loạn thị: Nếu bệnh nhân bị loạn thị, kính điều chỉnh có thể giúp tái tạo lại hình ảnh rõ nét trên võng mạc, giúp giảm bớt áp lực lên mắt và cải thiện khả năng tập trung của cả hai mắt.

2.1.2. Kính prisma (lăng kính)

Kính prisma là loại kính đặc biệt có tác dụng thay đổi hướng ánh sáng vào mắt, giúp điều chỉnh đường nhìn của mắt lác mà không cần phẫu thuật. Kính lăng kính không trực tiếp chữa lác mắt nhưng giúp cải thiện thị lực hai mắt bằng cách thay đổi hướng ánh sáng đi vào mắt để mắt lệch có thể nhìn theo cùng một hướng với mắt còn lại.

Kính prisma thường được chỉ định cho những bệnh nhân có mức độ lác mắt nhẹ và có thể sử dụng lâu dài để cải thiện thị lực mà không cần phẫu thuật.

2.2. Tập luyện cho mắt (Eye Exercises)

2.2.1. Bài tập che mắt (Patching Therapy)

Phương pháp che mắt thường được áp dụng cho các bệnh nhân bị lác mắt kèm theo nhược thị (mắt lười). Mắt khỏe sẽ được che lại để mắt yếu phải hoạt động tích cực hơn, từ đó tăng cường khả năng làm việc của mắt yếu và cải thiện sự cân đối giữa hai mắt.

• Cách thực hiện: Che mắt khỏe trong một khoảng thời gian nhất định mỗi ngày (theo chỉ định của bác sĩ), thông thường từ 2-6 giờ. Điều này bắt buộc mắt yếu phải làm việc nhiều hơn, giúp tăng khả năng phối hợp giữa hai mắt.

2.2.2. Bài tập hội tụ (Convergence Training)

Hội tụ là khả năng hai mắt cùng nhìn vào một điểm, đặc biệt là khi nhìn gần. Trong nhiều trường hợp, mắt bị lác không thể hội tụ đúng cách, dẫn đến tình trạng lệch trục. Bài tập hội tụ giúp cải thiện khả năng này, từ đó điều chỉnh lại sự phối hợp giữa hai mắt.

• Cách thực hiện: Bệnh nhân sẽ được hướng dẫn tập trung vào một vật thể nhỏ (như đầu bút) và từ từ đưa vật thể lại gần mắt. Mục tiêu là giúp cả hai mắt cùng di chuyển theo vật thể và duy trì tiêu điểm.

2.2.3. Bài tập saccades (Điều chỉnh động tác mắt)

Saccades là các chuyển động nhanh của mắt khi chuyển từ điểm này sang điểm khác. Bệnh nhân bị lác mắt thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát saccades, dẫn đến tình trạng lệch trục. Bài tập saccades giúp cải thiện sự kiểm soát chuyển động của mắt.

• Cách thực hiện: Di chuyển mắt giữa hai điểm khác nhau (như hai ngón tay hoặc hai đối tượng) và cố gắng giữ sự tập trung đồng đều ở cả hai điểm. Điều này giúp cải thiện khả năng di chuyển của mắt.

2.3. Liệu pháp ánh sáng và màu sắc (Syntonics)

2.3.1. Tổng quan về liệu pháp ánh sáng màu sắc

Liệu pháp ánh sáng và màu sắc (Syntonics) là một phương pháp điều trị lác mắt dựa trên việc sử dụng các tần số ánh sáng màu sắc đặc biệt để kích thích các bộ phận của mắt và não bộ, giúp cải thiện khả năng phối hợp giữa hai mắt. Ánh sáng màu sắc có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống thần kinh thị giác và giúp điều chỉnh lại sự mất cân bằng trong việc điều khiển các cơ mắt.

2.3.2. Cơ chế hoạt động

Mỗi màu sắc của ánh sáng có thể tác động khác nhau đến hệ thần kinh thị giác. Ví dụ, ánh sáng xanh có thể giúp thư giãn cơ mắt, trong khi ánh sáng đỏ có thể kích thích hoạt động của não bộ và giúp cải thiện sự phối hợp giữa hai mắt. Quá trình điều trị bằng ánh sáng màu sắc được thực hiện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia và thường kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.

3. Ưu điểm của các phương pháp điều trị không phẫu thuật

• An toàn và không xâm lấn: Không gây tổn thương trực tiếp đến cơ thể, tránh được những rủi ro liên quan đến phẫu thuật như nhiễm trùng, biến chứng sau mổ.
• Phù hợp cho trẻ nhỏ: Trẻ em thường dễ thích nghi với các phương pháp đeo kính, tập luyện mắt, và điều trị chỉnh thị. Điều này giúp các phương pháp không phẫu thuật trở thành lựa chọn tối ưu cho trẻ.
• Hiệu quả bền vững: Nếu được thực hiện đúng cách và kiên trì, các phương pháp này có thể mang lại hiệu quả lâu dài, giúp cải thiện chức năng thị giác và sự cân đối của hai mắt.

4. Nhược điểm của các phương pháp điều trị không phẫu thuật

• Thời gian điều trị dài: Các phương pháp này thường yêu cầu sự kiên nhẫn và mất thời gian dài mới thấy kết quả rõ ràng. Điều trị có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm.
• Đòi hỏi sự hợp tác của bệnh nhân: Bệnh nhân cần kiên trì thực hiện các bài tập và tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ. Điều này có thể là thách thức đối với trẻ nhỏ hoặc những người khó tự giác.
• Hiệu quả không đồng đều: Mỗi bệnh nhân có phản ứng khác nhau với điều trị. Đối với các trường hợp nặng, các phương pháp không phẫu thuật có thể không đủ hiệu quả và cần đến phẫu thuật.

5. Khi nào nên cân nhắc phẫu thuật?

Phẫu thuật thường được cân nhắc khi:

• Các phương pháp điều trị không phẫu thuật không mang lại hiệu quả đáng kể sau một thời gian dài.
• Tình trạng lác mắt quá nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thẩm mỹ và thị lực.
• Lác mắt đi kèm với các vấn đề thị giác khác không thể cải thiện bằng kính hoặc chỉnh thị.

Kết luận

Điều trị lác mắt không cần phẫu thuật là một lựa chọn đáng cân nhắc, đặc biệt cho trẻ em hoặc những người không muốn can thiệp xâm lấn. Các phương pháp điều trị lác mắt như chỉnh thị, đeo kính điều chỉnh và tập luyện mắt đều có thể cải thiện tình trạng lác mắt một cách an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, để đạt được kết quả tốt nhất, việc tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa mắt là vô cùng quan trọng, giúp đánh giá chính xác tình trạng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.